បរិវារស័ព្ទ គឺជា បរិវារ + ស័ព្ទ = ស័ព្ទហែហម ភ្ជាប់នឹងស័ព្ទដើមក្នុងចំណោមសមាសនាមនីមួយៗ ប្រៀបធៀបដូចជាបរិវារ ដើម្បីសម្រួលសម្ដីនិយាយ និងប្រគំស្នូរសម្លេងពិរោះផ្ដួលតាមសម្លេងស័ព្ទដើមឲ្យមានសភាព ជាប់ចុងជួន សម្រួលដល់ត្រចៀកអ្នកស្ដាប់នោះម្យ៉ាង ដើម្បីជាគុណស័ព្ទ ពន្យល់យ៉ាងច្បាស់នូវលក្ខណៈ ឬគុណសម្បត្តិនៃពាក្យដើមនោះទៀតផង ។
សមាសនាមប្រភេទនេះមានពីរយ៉ាងគឺ ៖
ក. ពាក្យដើមផ្សំគ្នានឹងបរិវារស័ព្ទ ដូចជាពាក្យ ទឹកភក់ កន្ទេលខ្នើយ ប្រាក់កាស ព្រៃផ្សៃ ។ល។
សមាសនាម ដូចខាងលើនេះ សុទ្ធសឹងជាពាក្យមានន័យចំហធំៗទាំងអស់គឺ ទឹកនិងភក់ កន្ទេលនិងខ្នើយ ប្រាក់និងកាស ព្រៃនិងផ្សៃ ។ល។ ពាក្យថា «ផ្សៃ» មួយម៉ាត់នេះប្រហែលជាអស់លោកអ្នកអានខ្លះពុំដែលស្គាល់ឡើយ គឺជាពាក្យ ជួនព្រៃភ្នំ ប្រែមកថា សត្វពស់ ។ ដូច្នេះ ព្រៃផ្សៃ បានសេចក្ដីថា ព្រៃពស់ ព្រោះស្អូច កាលសម័យដើម ប្រទេសយើងមានព្រៃឈើធំៗច្រើនណាស់ដែលសម្បូណ៍ទៅដោយសត្វព្រៃ ដូចជា ពស់‑ក្អែបភ្នំ ជាអាទិ៍ [ពាក្យ «ផ្សៃ» មានពន្យល់នៅក្នុងសៀវភៅសាវតារខេត្តកំពតរបស់លោក ម៉េណែទ្រីយេ (Ménétrier) និងពាក្យ «ស្អូច» មានពន្យល់ក្នុងសៀវភៅវាក្យសព្ទរបស់លោក ម៉ូរ៉ា (Moura)] ។
ខ. ពាក្យដើមផ្សំនឹងបរិវារស័ព្ទ ដូចជាពាក្យ សម្លសម្លុក ប្ដីសី បីបាច់ ជាតិជៅ ។ល។
ពាក្យ ទាំងពីរម៉ាត់ក្នុងចំណោមសមាសនាមខាងលើនេះ មានតែពាក្យដើមទេ ដែលមានអត្ថន័យចំហ រីឯបរិវារស័ព្ទវិញពុំឃើញមានអត្ថន័យអ្វីគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ឡើយ តែបើយើងពិចារណាឲ្យជ្រៅជ្រះដើម្បីរិះរកហេតុផលឲ្យសព្វគ្រប់ទៅ យើងអាចរកឃើញគោលដៅសំខាន់ៗនៃបរិវារស័ព្ទទាំងនេះ ដែលមានអត្ថន័យជ្រៅហើយសំខាន់ទៀតផង ដោយប្រើជាគុណស័ព្ទ បង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ឲ្យឃើញនូវលក្ខណៈនៃពាក្យដើមនីមួយៗ ។
បុព្វហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យខ្មែរយើងប្រើបរិវារស័ព្ទ
មុន នឹងធ្វើអត្ថាធិប្បាយវែកញែករឿងនេះ សូមឆ្លៀតឱកាសជម្រាបដោយសង្ខេបនូវប្រពៃណីខ្មែរយើងសម័យបុរាណដែល មានសារៈសំខាន់ទាក់ទងគ្នាជាលំនាំដើមក្នុងការប្រើបរិវារស័ព្ទរហូត មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
កាលនោះប្រទេសខ្មែរ យើងជាមហាប្រទេសមួយក្នុងពិភពលោក មានព្រំប្រទល់ធំធេងទូលំទូលាយណាស់ព្រមទាំងមានប្រទេសរណបយើងជាច្រើន ផង ។ អរិយធម៌ និងវឌ្ឍនធម៌យើងក្ដី សឹងមានពន្លឺរស្មីត្រចះត្រចង់ ប្រកបដោយកិត្តិស័ព្ទ និងឥទ្ធិពលល្បីល្បាញខ្ទរខ្ទារពាសពេញនៅចុងបូព៌ាប្រទេសនៃទ្វីប អាស៊ីទាំងមូល ។
ធនធានយើងទៀត ក៏សម្បូណ៌ច្រើនជាអនេកប្បការគ្រាន់តែសម្ភារៈសម្រាប់ភ្ញៀវកិត្តិយស នៅប្រាសាទតាព្រហ្មតែមួយប៉ុណ្ណោះឃើញថា យើងមានចានជាច្រើនធុនធ្វើអំពីមាសសុទ្ធពណ៌ក្រហមឆ្អៅ មានទម្ងន់ទាំងអស់ដល់ទៅប្រាំតោន ប្រកបដោយក្បាច់ចម្លាក់រចនាផ្សេងៗ និងដាំត្បូងពេជ្រទាំងគ្រាប់តូចធំ និងត្បូងពណ៌ឯទៀតឆ្លុះតាមក្បាច់ផ្កាភ្ញីផ្សេងៗនៅលើចាននីមួយៗ នោះ ។ល។
ព័ត៌មានប្រភេទនេះ សូមអានកំណត់ហេតុលោក ជីវ តាក្វាន់ ស្ដី អំពីប្រពៃណីអ្នកស្រុកចេនឡា ប្រែពីភាសាចិនមកជាភាសាបារាំងដោយលោក ប៉ូល ប៉េលីយ៉ូ ប្រែពីភាសាបារាំងមកជាភាសាខ្មែរដោយលោក ឌឹក គាម និងសូមអានសៀវភៅពីរទៀតនិពន្ធដោយលោក សឺដេស (G. Coedès) ដែលមានចំណងជើង ៖
១. វឌ្ឍនធម៌ឥណ្ឌូនិយមនៃប្រទេសឥណ្ឌូចិន និងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី
២. សៀវភៅដែលមានចំណងជើងថា “ដើម្បីងាយស្គាល់ប្រាសាទអង្គរវត្ត
និង បញ្ចប់សូមអានសៀវភៅលោក ម៉ូរីស ក្លែស (Maurice Glaize) ស្ដីអំពីប្រាសាទបុរាណទាំងអស់ក្នុងចំណោមប្រាសាទអង្គរវត្តទំព័រ១៨៤ ។
របៀបចាត់ថ្នាក់នៃលំដាប់ស័ក្តិមន្ត្រីយោធា
កាល សម័យបុរាណប្រទេសខ្មែរយើងរៀបចំចាត់ថ្នាក់មន្ត្រីយោធា តាមលំដាប់កងទ័ពជាតិរ៉ូម៉ាំងដែលមេក្រុមនីមួយៗមានងារជាដេគួរីយ៉ុង (១០ Décurion) សង់ទីរីយ៉ុង (១០០ Centurion) មីលួរីយ៉ុង (១០០០ Millurion) គឺនាយត្រួត១០នាក់ ១០០នាក់ និង១០០០នាក់ ។ល។ (សូមអានសៀវភៅអង្គរនិងប្រទេសរ៉ូម) ។
ចំណែក មន្ត្រីយោធាខ្មែរយើងវិញ មានលំដាប់ថ្នាក់របៀបគ្នាដែរគឺ នាយរយ នាយត្រួតមនុស្សមួយរយនាក់ នាយពាន់ នាយត្រួតមនុស្សមួយពាន់នាក់ នាយម៉ឺន នាយត្រួតមនុស្សមួយម៉ឺននាក់ នាយសែន នាយត្រួតមនុស្សមួយសែននាក់ ។
ចំពោះនាយម៉ឺន និង នាយសែន ដែលមានបណ្ដាស័ក្តិធំពេកទៅ អ្នកនៅក្រោមឱវាទទាំងអម្បាលម៉ានពុំហ៊ានបន្លឺស័ព្ទស្រដីហៅចំងារ ថា នាយម៉ឺន ឬ នាយសែនទេ ម្ល៉ោះហើយពាក្យនាយមួយម៉ាត់នេះបានក្លាយទៅជាពាក្យមួយថ្មីទៀតដែល មានសម្លេងបង្អុរឡើងដោយញញើតញញើមខ្លាចពុំពិរោះគាប់ថា “នាម៉ឺន នាសែន” ទៅវិញ រហូតទៅដល់បំបាត់ពាក្យ “នា” នេះទៅទៀត ហើយក្លាយទៅជាហៅថា លោកម៉ឺនឯក ឬ ម៉ឺនទោ ។ល។
ការចេញដំណើរនៃមន្ត្រីបុរាណ
ការចេញដំណើរនៃមន្ត្រីបុរាណនោះ បើតាមលោក ជីវ តាក្វាន់ និង បព្វជិតកាតូលិកអេស្ប៉ាញ៉ុល ឈ្មោះ សង់ អង់តូនីញ៉ូ (Le Frère dominlcan de San Antonio) ដែលលោកបានធ្វើសេចក្ដីរាយការណ៍ថ្វាយព្រះចៅ ដុង ហ្វីលីប (Don Philippe) នៃប្រទេសអេស្ប៉ាញក្រោមចំណងជើងថា “ព្រឹត្តិការណ៍ជាក់ស្ដែងសង្ខេបនៃប្រទេសកម្ពុជានៅសតវត្សទី១៦” ប្រែពីភាសាអេស្ប៉ាញ៉ុលមកជាភាសាបារាំងដោយលោក កាបាតុង (A. Cabaton) បោះពុម្ពផ្សាយនៅរាជធានីម៉ាឌ្រីដក្នុងឆ្នាំ១៦០៤ បានអធិប្បាយថា ៖
ក. នៅសម័យនោះ មន្ត្រីធំៗខ្មែរ នឹងចេញដំណើរទៅណាមកណា រមែងមានក្បួនហែហមមុខក្រោយមានពេលរេហ៍ សេនាបាវព្រាវ មនុស្សម្នា ប្រកបដោយអាវុធគ្រប់ដៃ និងគ្រឿងប្រដាប់ផ្សេងៗតាមលំដាប់ស័ក្តិធំតូច ដូចជាៈ មន្ត្រីស័ក្តិ១០ហ៊ូពាន់ដែលក្លាយមកពីពាក្យសៀម “ហ៊ួផាន់” (ក្បាលពាន់) គ្រឿងហែក្បួនត្រូវមានគ្រែស្នែង ពាក្យរាជស័ព្ទហៅថា ព្រះសលៀង មានក្លស់៥ប្រកបទៅដោយពណ៌ក្រហម ឬបៃតងខៀវ ស្របតាមឋានៈមន្ត្រីឆ្វេងស្ដាំ ។ល។ ចំពោះមន្ត្រីមានឋានន្តរស័ក្តិពី១០ពាន់ចុះមក ក្បួនហែហមជាកិត្តិយសមន្ត្រីទាំងនោះមានចំនួនចុះថយជាលំដាប់ មានក្លស់បាំងពី៤ចុះមកមួយ ។ល។
ខ. ចំពោះព្រះមហាក្សត្រវិញ ក្បួនហែហមធំជាងមន្ត្រី ក្លស់សម្រាប់បាំងជុំវិញសុទ្ធតែពណ៌ស ឬលឿងតាមថ្ងៃធំ ឬតូចដោយពុំមានកម្រិតចំនួនព្រមទាំងគ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់បាំង ពន្លឺព្រះអាទិត្យ និងបក់កម្ដៅ ដូចជា បាំងសែនដែលសៀមហៅថា ប័ងសួន (ប័ងសុរ័យ) មយូរាឆ័ត្រ ចាមរ ឬបៃមន់ ។ល។ ពាក្យទាំងនេះ សូមមើលវចនានុក្រមខ្មែរ ។
សម្លៀកបំពាក់
សម្លៀក បំពាក់មន្ត្រីខ្មែរយើងតែងមានតាមលំដាប់ស័ក្តិជាមន្ត្រីឆ្វេង ស្ដាំ ដែលប្រកបទៅដោយពណ៌ក្រហម ឬបៃតង ត្រូវមានមួកមានកំពូលយ៉តមាសដាំពេជ្រ មានសំពត់អាវចរបាប់ទាំងអស់ ព្រមទាំងស្បែកជើងស្រោមជើង ។
អក្សរខ្មែរ
អក្សរ ខ្មែរយើងនោះទៀត ត្រូវមានសភាពជាអក្សរអ្នកអរិយប្រទេសមួយ គឺមានសភាពដូចជាសម្លៀកបំពាក់ដែរៈ មានសក់ ហាក់ដូចជាមួក មានតួអក្សរ និងមានជើងអក្សរ ហាក់ដូចជាស្បែកជើង ។
សម្ដីនិយាយ
សម្ដី និយាយនោះសោត ក៏ត្រូវមានវរិវារស័ព្ទហែហមជាលំដាប់ដែរ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ខ្មែរយើងច្រើនប្រឌិតពាក្យពេចន៍ដោយពុំមានឫសគល់ពីបាលី ឬសំស្ក្រឹត ដើម្បីយកមកប្រើតាមសេចក្ដីត្រូវការនៃអ្នកស្រុក ដូចជាអាទិ៍ ពាក្យ «កណ្ដុំឆែប…ឆា» ដែលអ្នកខ្លះច្រើន ភ្លាត់មាត់នៅវេលាចាក់ក្រឡេកប្រលែងគ្នាលេង ។ បើពុំបានជាគិត យើងស្មានថាជាពាក្យអនុករណៈ ឬឧទានស័ព្ទ ។ ផ្ទុយទៅវិញ គឺជាពាក្យចំអាសមួយបែប គួរឲ្យកោតសរសើរថ្វីដៃអ្នកប្រាជ្ញបុរាណដែលចេះយកពាក្យ «ឆា» មួយម៉ាត់មកដាក់បញ្ឆោតភ្ជាប់ពីខាងក្រោយបង្អស់ ដើម្បីបង្វែងដានអ្នកផងកុំឲ្យនឹងសង្ស័យរកអត្ថន័យប្រាកដឃើញ ។
ពាក្យនេះ យើងព្យាយាមវែកញែករកហេតុផលទៅ យើងអាចរកឃើញច្បាស់ថា ជាពាក្យគន្លាស់កាត់មានសេចក្ដីថា “កណ្ដុំឆែបមួយដួយ” ។ ពាក្យនេះ សូមជូនអស់លោកអ្នកអានគន្លាស់ត្រឡប់ទៅវិញខ្លួនឯងទៅចុះ ។
ពាក្យ «ធ្នើ» វិញក៏មានលំនាំរបៀបដូចគ្នាដែរគឺពាក្យ «ធ្នើ» ថ្នាក់លើ ។ រីឯពាក្យ «ក្បាក់» ដែលជាឈ្មោះកូនជើងពានទំនាប់ច្រើនធ្វើអំពីប្រាក់វិញគឺជាពាក្យ «ក្បាក់ប្រាន» បានសេចក្ដីថា «ក្បានប្រាក់» ។ សូមមើលពាក្យ ចានក្បាន ។
របៀបដាក់ឈ្មោះឲ្យកូនចៅ
តាម ប្រពៃណីខ្មែរយើងនៅសម័យបុរាណ ការដាក់ឈ្មោះឲ្យកូនចៅនីមួយៗគេច្រើនប្រកាន់ណាស់ ។ គេពុំមែនចេះតែដាក់ឈ្មោះឲ្យដោយពុំបានរកគ្រូអាចារ្យដើម្បី គន់គូរទស្សទាយដោយក្បួនវេទជាមុនឡើយ ។ ផ្ទុយទៅវិញ ការដាក់ឈ្មោះនេះ គេច្រើនតម្រូវទៅតាមឫក្សពារ តាមពេលាល្អ ឡើងស័ក្ត ឡើងរាសី សមតាមលំដាប់ថ្ងៃខែនៃកំណើតទារកដែលមានអត្ថន័យសំខាន់ស្របតាម គម្ពីបាលី និងស្របតាមសេចក្ដីប្រាថ្នានៃមាតាបិតាចំពោះអនាគតនៃទារកទាំង នោះ ។
នឹងឲ្យឈ្មោះនោះទៀត គេត្រូវកម្រិតចំនួនព្យាង្គ គឺចំនួនពាក្យក្នុងឈ្មោះនីមួយៗស្របតាមវណ្ណៈគ្រួសារដើម្បីជាវិន័យ មួយសម្រាប់សម្គាល់ដោយប្រាកដនូវអម្បូរ ពូជ ពង្ស នៃគ្រួសារដូចតទៅ ៖
ក. ចំពោះព្រះរាជបុត្រព្រះមហាក្សត្រ
ព្រះនាមនីមួយៗត្រូវមានពាក្យពីបួនព្យាង្គ ឡើងទៅ ដូចជា ព្រះរាជបុត្រព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧: វិរកុមារ សុរិយកុមារ ។ ព្រះបរមនាមព្រះបាទនរោត្ដម គឺរាជាវត្តី ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ គឺសេរីសុវត្ថិ ។
ខ. ចំពោះព្រះរាជវង្សានុវង្ស និងមន្ត្រី
ដែលព្រះរាជាតាំងជាក្សត្រពេញអង្គ ព្រះនាមត្រូវមានយ៉ាងច្រើនត្រឹមតែបីព្យាង្គ ដូចជា វីរិយៈ ប៉ូរក្ខស៊ី ឥន្ទ្រាវង្ស (ក្រុមក្សត្រ) បលីវ័ណ្ណ ទេពអរជូន ពិស្ណុលោក (មន្ត្រីរាជវង្ស) ។
គ. ចំពោះបុត្រមន្ត្រី គហបតី និងមន្ត្រីកិត្តិយស
នាមបុត្រត្រូវមានយ៉ាងច្រើនត្រឹមតែពីរព្យាង្គ ដូចជា សម្បត្តិ ចម្រើន សុខា សម្បូរណ៍ ។ល។
ឃ. ចំពោះបុត្រប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញទូទៅ
នាមបុត្រមានតែមួយព្យាង្គ ឬមួយម៉ាត់ទេ ពោលគឺឈ្មោះ សុខ សៅ ម៉ែន ម៉ុក ជា គង់ ។ល។
បើ ប្រជារាស្ត្រទាំងនេះ បានឡើងបុណ្យស័ក្តិធ្វើជាមន្ត្រីកាលណា គេគ្រាន់តែបន្ថែមទៅលើឈ្មោះទាំងនោះនូវគោរម្យងារ ដូចជា ហ្លួង ពញា ឧកញ៉ា ។ល។
អាស្រ័យ ដូចបានអធិប្បាយខាងលើនេះសឲ្យឃើញថា ចាប់តាំងពីកិច្ចចេញដំណើររហូតដល់សម្ដីនិយាយ ព្រមទាំងរបៀបដាក់ឈ្មោះឲ្យកូនចៅទៀត ឃើញថា សុទ្ធតែមានរបៀបជាលំដាប់ថ្នាក់ខ្ពស់ទាប មានបរិវារហែហមជាកត្តិយសជាដរាប ។
(ដកស្រង់ពីសៀវភៅបរិវារស័ព្ទក្នុងភាសាខ្មែរ របស់លោក ស៊ីសុវត្ថិ ប៉ូរក្ខស៊ី)
ដកស្រង់បន្តចេញពី http://choukhmer.blogsome.com/category/khmer-vocabulary-%E1%9E%9C%E1%9E%B6%E1%9E%80%E1%9F%92%E1%9E%99%E1%9E%9F%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9F%82%E1%9E%9A/
No comments:
Post a Comment